A sociedade civil demanda ás administracións a restauración da Lagoa de Antela

Visita á Veiga de Gomareite (Vilar de Barrio), parte da antiga Lagoa de Antela durante a Xornada/ SEO Birdlife

O Centro de Interpretación da Lagoa de Antela, en Sandiás (Ourense), acolleu o pasado 27 de novembro unha xornada adicada á Lagoa de Antela, desecada a finais dos anos 50, baixo o título “Redescubrir Antela: a memoria e o futuro do gran humidal galego”. Organizada por SEO/BirdLife, o evento contou coa colaboración esencial do Concello de Sandiás. Nesta xornada participativa, entidades científicas e conservacionistas, administracións e comunidades veciñais valoraron e debateron as posibilidades de restauración deste espazo e as súas distintas implicacións a nivel administrativo, ambiental, socioeconómico e cultural. Tamén destacaron a importancia da biodiversidade deste gran humidal, con numerosas especies silvestres, algunhas catalogadas en perigo de extinción.

Os participantes concluíron que:

1- É necesario restaurar, na maior medida posible, a superficie orixinal da lagoa, recuperando as súas funcións ecolóxicas esenciais.

2- Este proceso debe desenvolverse de forma coordinada e participativa, implicando ás administracións en todos os seus niveis, á cidadanía e ás entidades científicas e conservacionistas.

3- Debe cumprirse de forma estrita a lexislación ambiental vixente no que concierne á Lei de Restauración da Natureza que ten como obxectivo a restauración do 20 % dos ecosistemas terrestres para 2030 e o 100 % para o 2050, polo que se insta á implementación efectiva do Plan Estratéxico de Humidais 2030, aprobado en 2022.

4- Devandito plan (responsabilidade do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico) establece, entre os seus obxectivos prioritarios, o compromiso de restaurar polo menos 500 hectáreas da Lagoa de Antela antes do ano 2030, o que constitúe un marco de referencia fundamental para orientar as actuacións futuras e que permitiría avanzar tamén no obxectivo da Lei de Restauración da Natureza.

5- É lamentable o atraso do Miteco na consecución deste compromiso. Hai que avanzar rápido para lograr un fito importante: a restauración dun dos grandes humidais deste país e desafortunadamente caído no esquecemento.

Mesa redonda na Xornada sobre a Lagoa de Antela/ ARC

Folla de roteiro

Especialistas da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), a Sociedade Galega de Ornitoloxía (SGO) e a Asociación Galega de Custodia do Territorio (AGCT), xunto con técnicos de SEO/BirdLife, abordaron os principais condicionantes técnicos, ecolóxicos e socioeconómicos asociados a unha restauración do humidal, co fin de elaborar un documento que SEO/BirdLife remitirá ás administracións competentes. Este texto servirá como instrumento de referencia para o apoio na toma de decisións en materia de planificación territorial e xestión ambiental, subliñando a relevancia de promover a recuperación da Lagoa de Antela, desecada na segunda metade do século XX.

Tamén houbo profesionais vinculados á agricultura ecolóxica, a gandería extensiva e o turismo de natureza, cuxa experiencia resulta fundamental para avanzar na compatibilidade entre conservación e desenvolvemento local. Do mesmo xeito, hai que destacar a presenza das administracións públicas, como o Concello de Sandiás e a Xunta de Galicia —a través da Consellería de Medio Ambiente e Cambio Climático—, que recolleu as propostas e solucións expostas durante a xornada.

O evento cumpriu cos obxectivos inicialmente expostos de reconectar ás persoas co humidal, recuperar a memoria colectiva, analizar a súa situación actual e definir unha folla de roteiro para que a súa recuperación ecolóxica, social e cultural sexa unha realidade no medio prazo.

Saída de campo demostrativa

A xornada incluíu unha saída de campo con carácter demostrativo para coñecer exemplos de parcelas en fase de restauración impulsadas pola Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN) e o CSIC, nos que se mostra que é posible a compatibilidade entre recuperación ecolóxica e actividades produtivas como a gandería extensiva ou a agricultura tradicional. Tamén se visitaron algunhas charcas naturalizadas orixinadas das antigas explotacións de áridos de Sandiás, así como os terreos actualmente dedicados a uso agrícola intensivo que, historicamente estes últimos, formaron parte do vaso lagunar.

A elevada participación e o compromiso dos asistentes puxeron de manifesto o interese en converter a comarca da Limia nun referente en restauración de humidais. O propósito é transcender a visión histórica de Antela como “lagoa perdida” e proxectala como un humidal emerxente, capaz de recuperar funcións ecolóxicas clave e achegar resiliencia territorial no contexto do cambio global. En definitiva, que a Lagoa de Antela pase de ser unha lagoa esquecida a unha lagoa de futuro. O pasado 2 de febreiro, na celebración do Día dos Humidais neste mesmo espazo, SEO/BirdLife presentou o informe «Humidais ante un futuro incerto. Análise sobre o estado de conservación das zonas húmidas en España».

Visita ás Areeiras de Sandiás durante a Xornada / Pepe Gándara

A Lagoa de Antela

Os antigos límites da Lagoa de Antela atópanse dentro da área Importante para a Conservación das Aves e a Biodiversidade (IBA) 008 “A Limia”, da que unha pequena parte foi protexida e declarada como Zona de Especial Protección para as Aves (ZEPA): A Limia (ES0000146). Esta zona protexida e a lagoa están situada na homónima comarca ourensá e foi no seu momento uno dos humidais maiores e máis importantes da península ibérica, pois nos períodos de augas altas, convertíase nun auténtico lago que chegaba a ter 7 quilómetros de longo e 6 de ancho. Pola contra, durante o verán o descenso do nivel da auga orixinaba unha subdivisión en charcas e xunqueiras que lle conferían un aspecto cenagoso. Presentaba unha extensión media de 3.600 hectáreas das cales unhas 1.200 permanecían cubertas de auga de maneira permanente, ofrecendo un hábitat único para diversas especies de flora e fauna. O seu ecosistema, sustentaba unha rica biodiversidade e actuaba como un potente sumidoiro natural de carbono. Esta importancia ambiental fundamentábase na gran cantidade de hábitats que converxían nela. Dentro do espazo laguneiro distinguíanse a área cuberta por augas superficiais e permanentes e a área de augas estacionais colonizada por formacións vexetais subacuáticas, como os xuncais e os carrizales con profundidades que oscilaban entre os 0,5 m e os 2 m. (alcanzando 3 m. nalgunhas zonas). Ambas as zonas daban acubillo a un gran número de especies de mamíferos e anfibios, pero sobre todo constituían o lugar de nidificación e invernada de numerosas aves acuáticas como zancudas e anátidas.

Con todo, en 1958 emprendéronse as obras de desecación da lagoa co obxectivo de transformar este espazo en terras agrícolas e eliminar o que entón se consideraba un foco de insalubridade. Do mesmo xeito que o sucedido na antiga e desecada lagoa da Janda, a transformación tivo graves consecuencias ecolóxicas e socioeconómicas, ao destruírse a vexetación autóctona, para implantar un modelo de agricultura intensiva que rapidamente esgotou os chans, o que unido á falta dun sistema de regadío eficiente obrigou aos agricultores para recorrer a métodos insostibles.

Nas últimas décadas, diversas iniciativas buscaron a recuperación ecolóxica desta lagoa, conscientes do seu valor histórico e ecolóxico, poñendo de manifesto a necesidade de que a Xunta de Galicia tome un papel relevante, como organismo competente en materia de espazos e especies protexidas, no humidal máis relevante de toda a comunidade autónoma.

Fonte: SEO/Birdlife

Para saber máis

É posible restaurar a Lagoa de Antela, o ‘mar interior’ de Galicia?, en Galicia Confidencial