SEO Birdlife reivindica en Sandiás a restauración da Lagoa de Antela

Participantes da Xornada «A Lagoa de Antela. Humidal Esquecido»/ Ramón Martí Montes
O pasado 1 de febreiro, sábado, o Centro de Interpretación da Lagoa de Antela (Sandiás, Ourense) acolleu unha xornada especial para conmemorar o Día Mundial dos Humidais 2025.
Este evento, organizado pola Sociedade Española de Ornitología (SEO/BirdLife), a ONG conservacionista máis antiga de España con máis de setenta anos de experiencia na defensa e estudio das aves e os seus hábitats, tivo por título «Lagoa de Antela. Humidal esquecido» (dende a desecación das súas 3.400 hectáreas polo franquismo a mediados do século XX). Contou coa participación da Sociedade Galega de Ornitoloxía (SGO),a Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), e a colaboración do Concello de Sandiás.
Ao acto asistiron numerosas persoas, entre elas, diversas autoridades políticas: alcaldes da Limia (Felipe Traveso, de Sandiás, e Manuel Conde, de Vilar de Barrio), concelleiros e concelleiras (de Vilar de Santos e Sandiás); e por parte da administración autonómica (Xunta de Galicia) estivo presente a directora territorial da Conselleria de Medio Ambiente e Cambio Climático na provincia de Ourense, María José Fernández Laso.

Público asistente á Xornada «A Lagoa de Antela. Humidal Esquecido» / Concello de Sandiás
Relatorios
Ramón Martí Montes, Director de Desenvolvemento Institucional de SEO/BirdLife e Gustavo Ferreira, delegado da mesma en Galicia, presentaron o informe da Sociedade Española de Ornitoloxía sobre a situación actual dos humidais en España, que reflexa que o 70% dous humidais españois están en mal estado de conservación”. Os das rexións mediterráneas son os que peor se atopan, cun gran declive de aves invernantes debido á sobreexplotación dos acuíferos, aos cambios de uso do solo, á agricultura intensiva, á contaminación e ao cambio climático. Polo tanto, é previsible que estas aves se desplacen a humidais do norte peninsular para a súa invernada e reproducción.
Tamén recordaron a promesa que fixo a ministra de Transición Ecolóxica O Ministerio de Transición Ecolóxica incluiu a restauración de 500 hectáreas da Lagoa de Antela no «Plan Estratégico de Humedales a 2030»en febreiro de 2021 de restaurar parcialmente as máis extensas lagoas españolas desecadas polo franquismo: Antela (na Limia, Ourense), La Nava (en Palencia) e La Janda (Cádiz). En decembro de 2022, o Goberno de España publicou no BOE o «Plan Estratégico de Humedales a 2030». Nese Plan incúese restaurar como mínimo 500 hectáreas da Lagoa de Antela e áreas do seu entorno na depresión da Limia antes de 2030.
Xa pasaron catro anos dende o anuncio inicial e só quedan outros cinco ata a data límite do seu cumprimento, polo tanto, SEO Birdlife reclama ao MITECO que se inicien canto antes os traballos previos para a restauración de Antela, en colaboración coas Administracións locais e a autonómica galega.
Serafín González, presidente da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), fixo un magnífico periplo pola historia da Lagoa e a súa morfoloxía valéndose de documentación cartográfica histórica. Así mesmo, puxo de manifesto as diversas problemáticas existentes tras a desecación, como a maior extinción de especies reproductoras da Historia de Galicia, ou o posterior afundimento do terreo. Tamén fixo referencia ao declive demográfico nos concellos da Limia nos que se asentaba a Lagoa de Antela dende a faraónica obra de desecación, similar ao dos demais concellos limiaos; A desecación da Lagoa de Antela conlevou, entre outras problemáticas, a maior extinción de especies de aves reproductoras da Historia de Galicia polo tanto, afirmou que non se xustificarían as milmillonarias inversións de cartos públicos (a cifra actualizada do custo do desaugamento durante o franquismo ascende a decenas de miles de millóns de euros), nin as posteriores axudas públicas aos agricultores polas frecuentes inundacións nas parcelas asolagables, ou para realizar pozos de captación de auga. Mais tamén fixo propostas concretas de restauración. Indicou que foi a SGHN (xunto coa Asociación de Naturalistas Palentinos e «Amigos de la Laguna de la Janda») a que lle fixo chegar no ano 2020 ao Ministerio de Transición Ecolóxica o documento que propiciou o anuncio da ministra e a inclusión da Lagoa de Antela no «Plan Estratéxico de Humedales a 2030».
Diego Rodríguez Vieites, da Sociedade Galega de Ornitoloxía, falou, entre outras cousas, de especies de aves ameazadas na Limia e afirmou que, segundo un estudo realizado por el, a Lagoa de Antela podería restaurarse en tan só un ano, un tempo catro veces inferior ao da súa desecación. Os beneficios da súa recuperación non só serían para a natureza senon tamén para as comunidades locais, que vivirían nun ambiente máis sano e con moitos novos postos de traballo vinculados á gandeiría en extensivo e ao turismo verde. Para os agricultores nas terras a recuperar da Lagoa, poderían establecerse indemnizacións e reubicalos noutras parcelas.

Visita á Poza das Conícoras / A.R.C.
Saída de campo
A programación incluiu tamén unha saída de campo para visitar aos humidais naturais e artificiais da Limia, permitindo aos asistentes coñecer de primeira man a riqueza ambiental desta contorna. A visita guiada levouna a cabo Serafín González, presidente da SGHN. Os asistentes achegáronse en primeiro lugar ata o proxecto da SGHN denominado “Poza das Conícoras”, unha charca areeira, no límite entre os concellos de Vilar de Santos e Sandiás, sobre a que se asinou un acordou de custodia do territorio. Remodeláronse beiras buscando a creación de bancos areosos e limosos e mellorando a interfase entre medio acuático e o terrestre para facilitar a colonización vexetal das beiras, a alimentación das aves e a cría.
A seguinte visita foi unha parada no chamado observatorio ornitolóxico 2 das Areeiras de Sandiás ou “Casa dos Terróns”, denominación que ten que ver coas “felpas” feitas no seu tempo coa mestura da terra e as raíces do xunco da lagoa, chamado «beón».
Finalmente visitouse o proxecto de restauración ambiental da SGHN na “Veiga de Gomareite” (en Vilar de Barrio), levado a cabo mediante un acordo de custodia de territorio compartido cun gandeiro local de vacún en extensivo. Grazas a esta intervención, estas 20 hectáreas de veigas da antiga Lagoa foron recolonizadas polo cardiño da lagoa (Eryngium viviparum), que concentra aquí a cuarta parte da súa poboación mundial. Tamén foi positivo para a reproducción das conícoras, os «Lepidurus apus» e outras moitas especies.
SEO Birdlife, SGHN e SGO coinciden en que só falta a vontade política de poñer o proxecto de recuperación da Lagoa de Antela en marcha de verdade e correxir o erro histórico da desecación.
Para saber máis
Día Mundial dos Humidais 2025, na páxina web do Concello de Sandiás
«Los humedales en España afrontan un futuro incierto», na páxina web de SEO/Birdlife